Miếu và Văn Miếu thờ thầy, thờ chữ nghĩa, đạo học của ông cha ta

Tại thủ đô Hà Nội có Văn Miếu, nơi thờ tự và giữ gìn, tôn vinh những giá trị thuộc về chữ nghĩa cổ kính nhất của nước ta. Sử cũ cho biết, Văn Miếu Hà Nội được xây năm 1070. Năm 1010, vua Lý Thái Tổ dời đô Hoa Lư, định đô Thăng Long. Sáu mươi năm sau, năm 1070, vua Lý Thánh Tông cho xây Văn Miếu tại vùng đất có phong thủy đẹp thuộc 2 làng Cổ Giám và Văn Hương của kinh đô Thăng Long để thờ chữ nghĩa, là nơi để cho con vua đến nghe giảng sách, thấy sự cần thiết của tri thức mà gắng học, gắng dùi mài kinh sử. Sáu năm sau, năm 1076, nhà Lý cho xây dựng Quốc Tử Giám ở phía sau Văn Miếu. Quốc Tử Giám là trường đại học đầu tiên của nước ta. Những năm 1236, 1243, 1252, Quốc Tử Giám được mở mang thêm và đến thời nhà Trần thì được đổi tên thành Quốc Học Viện. Đến thời nhà Lê, Quốc Học Viện được đổi thành Thái Học Viện, sự học, đạo học càng được coi trọng. Năm 1484, vua Lê Thánh Tông cho xây bia đề danh tiến sĩ tại Văn Miếu. Câu nổi tiếng được khắc trên bia Văn Miếu dựng năm đó là “Hiền tài quốc gia chi nguyên khí”. Văn Miếu có 82 con rùa đội 82 văn bia được dựng từ năm 1484 đến năm 1780. Trên mặt 82 văn bia này ghi họ tên và quê quán của 1.306 tiến sĩ đỗ đạt qua 82 kỳ thi Đình, trong đó có 2 danh sĩ đặc biệt là Nguyễn Hiền thi đậu tiến sĩ năm 12 tuổi và Quách Đồng Dần năm 68 tuổi mới thi đậu tiến sĩ. 82 bia tiến sĩ này gồm 14 bia giai đoạn 1484 – 152, 25 bia năm 1653 và 43 bia giai đoạn 1717 – 1780. Các tấm bia đều được trang trí long, ly, qui, phượng, riêng tấm bia năm 1643 lại độc đáo với hình những người nông dân bên con trâu. Các chuyên gia Hà Nội học cho rằng, đây là điều rất quý, khi trên tấm bia tiến sĩ lại có hình ảnh nông dân, thể hiện tư tưởng khuyến nông, trọng sĩ của ông cha ta thời đó. Văn Miếu – Quốc Tử Giám Hà Nội là một công trình văn hóa nghệ thuật đặc sắc của dân tộc, nơi thờ Khổng Tử, thờ chữ nghĩa, đạo học mang đậm dấu ấn các triều đại Lý, Trần, Lê là biểu tượng của tinh thần hiếu học, của đạo lý “tôn sư trọng đạo” của dân tộc ta. Ngoài Văn Miếu Hà Nội, nước ta còn có Văn Miếu Huế và nhiều Văn Miếu hàng tỉnh, trong đó, Văn Miếu Bắc Ninh là một Văn Miếu nổi tiếng. Văn Miếu Bắc Ninh được xây dựng từ thời Lê, đặt ở sườn phía tây bắc núi Châu Sơn, thị trấn thị Cầu. Văn Miếu này năm 1820 được đại tu, năm 1826 được xây thêm đền Khải Thánh, năm 1889 được dựng các bia đá kim bảng lưu phương, năm 1893 được chuyển về vị trí hiện nay: Xóm 10, xã Đại Phúc, thành phố Bắc Ninh. Văn Miếu Bắc Ninh ghi khắc tên tuổi khoa danh của 677 vị tiến sĩ từ thời Lý đến hết thời Nguyễn xuất thân quê hương Kinh Bắc (bao gồm cả Bắc Ninh, Bắc Giang và một số xã sau này nhập về huyện Gia Lâm, Đông Anh thuộc Hà Nội và Văn Giang thuộc Hưng Yên). Năm 2002, tỉnh Bắc Ninh đã đầu tư trên 10 tỷ đồng để đại tu Văn Miếu Bắc Ninh, các hạng mục công trình đều được xây dựng lại bằng gỗ lim và các chất liệu truyền thống theo lối cổ truyền, tạo tác một khánh đá, tượng Khổng Tử, làm 14 con rùa để dựng đặt bia kim bảng lưu phương…